Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, είμαι εντυπωσιασμένος με τη συμμετοχή που βλέπω από τον επιχειρηματικό κόσμο της Ελλάδας, αλλά βεβαίως και από τον επιχειρηματικό κόσμο της Βόρειας Μακεδονίας, πράγμα που μαρτυρά ότι στον πραγματικό κόσμο της πραγματικής οικονομίας υπήρχε, εδώ και χρόνια, μια δίψα. Μια δίψα για να έρθουμε ακόμη πιο κοντά, για να αποκτήσουμε σχέσεις φυσιολογικές, για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε ως δύο φυσιολογικές γειτονικές χώρες, ως δύο χώρες που θέλουν η μία να βοηθήσει την άλλη. Ως δύο χώρες που θέλουν η μία να εκμεταλλευτεί, να αξιοποιήσει τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της άλλης. Και σήμερα έχουμε αυτή τη δυνατότητα.
Για μένα ήταν μια πολύ μεγάλη έκπληξη και θέλω να ευχαριστήσω τον καθένα και την καθεμιά προσωπικά, από όλους και όλες τους Έλληνες επιχειρηματίες, πάνω από 140 τον αριθμό, που βρίσκονται σήμερα εδώ μαζί μας, προκειμένου να αδράξουν κι αυτοί την ευκαιρία που δίνεται για να έρθουν ακόμα πιο κοντά με συναδέλφους τους στη Βόρεια Μακεδονία και να αποκτήσουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε μια οικονομία, η οποία έχει ευκαιρίες, σημαντικές ευκαιρίες.
Με τον φίλο μου τον Ζόραν, πριν από έναν χρόνο, βρεθήκαμε μπροστά, πράγματι, σε πολύ σημαντικά διλήμματα, τα οποία τα προσπεράσαμε με μεγάλη αποφασιστικότητα. Δεν πιστεύαμε, είναι αλήθεια, έναν χρόνο πριν ότι θα μπορούσαμε σήμερα να βρισκόμαστε σε αυτό εδώ το σημείο. Όμως, πιστεύω ότι αυτή η αποφασιστικότητα μας οδήγησε στο να αποδείξουμε, τελικά, κάτι σημαντικότερο, αν θέλετε, από αυτό που αφορά στενά τις σχέσεις των δύο χωρών. Να αποδείξουμε ότι η περιοχή μας, τα Βαλκάνια, δεν είναι μονάχα μια περιοχή που παράγει αδιέξοδα. Αρκεί να υπάρχει η από κοινού βούληση και η αποφασιστικότητα για αμοιβαία επωφελείς λύσεις που επουλώνουν τις πληγές του παρελθόντος και που ανοίγουν έναν νέο δρόμο σε ένα κοινό μέλλον αισιοδοξίας.
Η αλήθεια είναι ότι χρειάστηκε επίμονη και σκληρή δουλειά για να μπορέσουμε να φτάσουμε ως εδώ. Να υπερβούμε εμπόδια και στερεότυπα, να ακυρώσουμε στην πράξη μια ιστορία υποκρισίας και πατριδοκαπηλίας και από τις δύο πλευρές. Και να καταλήξουμε σε μια αμοιβαία επωφελή Συμφωνία που σταματάει μια τριακονταετία αδράνειας και που στο τέλος της ημέρας είναι μια Συμφωνία ωφέλιμη για τους λαούς, άρα εθνικά ωφέλιμη και για τις δύο πλευρές. Υπό αυτήν την έννοια, θα τολμούσα να πω ότι είναι μια πατριωτική Συμφωνία και για τις δύο πλευρές.
Μια Συμφωνία που γίνεται ακόμα πιο σημαντική, ακριβώς επειδή λαμβάνει χώρα σε μία περίοδο όπου στην Ευρώπη βλέπουμε ανησυχητικά μηνύματα. Δεν βλέπουμε εστίες ελπίδας και αισιοδοξίας για τη συνεργασία των λαών. Αντιθέτως, βλέπουμε αναζωπύρωση των εθνικισμών. Αντιθέτως, βλέπουμε αναζωπύρωση μιας λογικής εθνικών αναδιπλώσεων απ’ άκρη σε άκρη της Ευρώπης. Από τη Μεγάλη Βρετανία, που οδηγήθηκε στο Brexit ως τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπου δυνάμεις της ακροδεξιάς ανεβαίνουν ανησυχητικά και, βεβαίως, ως τα Βαλκάνια, που πάντοτε ήταν ένα πεδίο συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων.
Σήμερα, λοιπόν, εμείς αποδεικνύουμε ότι μπορούμε να πηγαίνουμε κόντρα σε αυτό το ρεύμα, πράγμα το οποίο έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία. Και εσείς, με την παρουσία σας σήμερα εδώ σε αυτό το επιχειρηματικό φόρουμ, αποδεικνύετε ότι ο επιχειρηματικός κόσμος μπορεί να πηγαίνει κόντρα στα στερεότυπα, όταν αυτό είναι προς όφελος της συνανάπτυξης και της οικονομικής προόδου.
Θα ήθελα, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, να κάνω μία ιδιαίτερη αναφορά στις πάρα πολύ σημαντικές προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Στις πάρα πολύ σημαντικές προκλήσεις που έχουμε στην περιοχή μας, στην περιοχή των Βαλκανίων, προκλήσεις που με βάση τη Συμφωνία οφείλουμε να αξιοποιήσουμε θετικά το επόμενο διάστημα. Έχουμε μπροστά μας, λοιπόν, τη δυνατότητα τα Βαλκάνια να είναι το επόμενο διάστημα το επίκεντρο όχι μονάχα του ευρωπαϊκού, αλλά και του διεθνούς ενδιαφέροντος. Από τη μία, λόγω των μεγάλων ευκαιριών που ανοίγονται στις μεταφορές, στις υποδομές, στην ενέργεια, από την άλλη, λόγω και των διεθνών ανταγωνισμών, πολλές φορές επικίνδυνων, αλλά ανταγωνισμών, τους οποίους εμείς με θετικό τρόπο πρέπει να αξιοποιήσουμε.
Σε αυτό το περιβάλλον και παρά τις όποιες δυσκολίες, εμείς οφείλουμε να κινηθούμε ενεργά στην κατεύθυνση της προώθησης της ευρωπαϊκής προοπτικής των χωρών των δυτικών Βαλκανίων, της επανεκκίνησης, θα έλεγα, της ευρωπαϊκής προοπτικής των χωρών των δυτικών Βαλκανίων, υπό την έννοια ότι αυτή η προοπτική είχε για χρόνια παγώσει το προηγούμενο διάστημα. Καταφέραμε με δύσκολες ενέργειες, με δύσκολη προσπάθεια να επανεκκινήσουμε αυτήν την προοπτική στην κρίσιμη Σύνοδο της Σόφιας, εκεί όπου κάναμε και ένα πολύ σημαντικό βήμα για τη δική μας Συμφωνία, κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής Προεδρίας. Και έτσι έχει ξαναξεκινήσει μια πολύ ουσιαστική συζήτηση και θέλω να είμαι αισιόδοξος ότι με την καθοριστική συμβολή της δικής μας Συμφωνίας, η ενταξιακή προοπτική για τη Βόρεια Μακεδονία θα είναι μια πραγματικότητα τον Ιούνιο που μας έρχεται.
Ταυτόχρονα, όμως, με την επανεκκίνηση της ενταξιακής διαδικασίας για τα δυτικά Βαλκάνια, δηλαδή, με την αναζωπύρωση του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για την περιοχή, βρισκόμαστε μπροστά και σε ένα πολυεπίπεδο ενδιαφέρον άλλων σημαντικών δυνάμεων, το οποίο δεν πρέπει να αγνοήσουμε. Έχουμε τον περιβόητο «Δρόμο του Μεταξιού», την κινεζική πρωτοβουλία «One Belt, One Road», 16+1, η οποία πρωτοβουλία είναι σημαντική και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε όποιες δυνατότητες για παραγωγικές επενδύσεις που θα δώσουν πνοή στις υποδομές που τόσο ανάγκη έχουμε για την ανάπτυξη της οικονομίας και του εμπορίου.
Έχουμε, παράλληλα, τη γερμανική πρωτοβουλία για το λεγόμενο Berlin Process, στη διαδικασία του Βερολίνου δηλαδή, που αφορά και αυτή την ώθηση των δυτικών Βαλκανίων προς τον ευρωπαϊκό δρόμο. Βεβαίως, έχουμε το έντονο ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής για επενδύσεις, για οικονομική ανάπτυξη και ενεργειακή συνεργασία στην προοπτική της διαφοροποίησης των πηγών της ενέργειας. Και, βεβαίως, είναι σταθερό και το ενδιαφέρον, και αυτό καλοδεχούμενο, από τη ρωσική πλευρά που, βεβαίως, η Ρωσία αποτελεί μία χώρα που παραδοσιακά θέλουμε να έχουμε πολύ καλές σχέσεις συνεργασίας και οικονομικής συνεργασίας, που ούτως ή άλλως έχουμε στον ενεργειακό τομέα.
Οι πολύμορφες, λοιπόν, αυτές πρωτοβουλίες καθιστούν τα Βαλκάνια μία πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή. Καθιστούν την Ελλάδα πύλη εισόδου και τη Βόρεια Μακεδονία δίοδο δρόμων ενεργειακών, αλλά και δρόμων μεταφοράς εμπορίου και οικονομικών συναλλαγών, και οι προεκτάσεις αυτών των δρόμων που θέλουν την Ελλάδα ως πύλη εισόδου και τη Βόρεια Μακεδονία ως δίοδο προφανώς φθάνουν στην καρδιά της κεντρικής Ευρώπης.
Μέσα σε αυτό, λοιπόν, το νέο πλαίσιο πρέπει να αδράξουμε αυτή την ευκαιρία που μας δίνει η Συμφωνία των Πρεσπών. Μετά από 27 χρόνια αδράνειας, μετά από 27 ολόκληρα χρόνια χαμένων ευκαιριών. Θα ήθελα, όμως, σε αυτό το σημείο να επισημάνω κάτι το οποίο εσείς γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι παρά τις δυσκολίες των προηγούμενων ετών, της αδράνειας και των αντιπαραθέσεων, η επιχειρηματικότητα αντιστάθηκε στο παράλογο, αντιστάθηκε στον παραλογισμό. Αποδείχθηκε ότι για την επιχειρηματικότητα δεν υπήρχαν κλειστά σύνορα. Και το καλύτερο παράδειγμα για να το συνειδητοποιήσουμε αυτό είναι το παράδειγμα των Ελλήνων επιχειρηματιών, που παρά την αδράνεια από την πλευρά της διπλωματίας, ήταν εδώ και επιχειρούσαν.
Η Ελλάδα, όπως είπε ο φίλος μου ο Ζόραν στην ομιλία του, το 2018 αναδείχθηκε σε δεύτερο σημαντικότερο επενδυτή στη χώρα της Βορείου Μακεδονίας, με συνολικές επενδύσεις που προσεγγίζουν το ένα δισεκατομμύριο ευρώ, που αφορούν περίπου 25.000 θέσεις εργασίας. Και, ταυτόχρονα, η Βόρεια Μακεδονία και οι πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας ήταν αυτοί που κάθε χρόνο σταθερά επέλεγαν την Ελλάδα και ιδίως τη Χαλκιδική ως τον τουριστικό τους προορισμό, πάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες, που σημαίνει σχεδόν πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας που επισκέπτεται κάθε χρόνο την Ελλάδα και που εύχομαι να γίνει ολόκληρος ο πληθυσμός, διότι είσαστε καλοδεχούμενοι να έρχεστε, να σας φιλοξενούμε, να περνάτε τις διακοπές σας στη χώρα μας.
Όλα αυτά, λοιπόν, μαρτυρούν ότι εδώ έχουμε ένα πεδίο δόξης λαμπρό, αρκεί να οικοδομήσουμε σε στέρεα θεμέλια τις σχέσεις εμπιστοσύνης, οι οποίες βεβαίως οικοδομούνται πρωτίστως στο κοινωνικό και επιχειρηματικό επίπεδο και δευτερευόντως στο διπλωματικό. Ενόψει, βεβαίως, της σημερινής μας επίσκεψης είχαμε προετοιμάσει μια σειρά από σημαντικές οικονομικές συμφωνίες. Πριν αναφερθώ σε αυτές, όμως, επιτρέψτε μου να σχολιάσω λίγο τους τίτλους που διάβασα σήμερα το πρωί στις εφημερίδες στην Αθήνα λίγο πριν έλθω, οι οποίες ούτε λίγο ούτε πολύ περιέγραφαν αυτό το ιστορικό ταξίδι ως μία απόβαση στα Σκόπια.
Θέλω, λοιπόν, να διαβεβαιώσω όλους εσάς, αλλά και όλους όσοι μας παρακολουθούν, ότι εμείς δεν ήρθαμε εδώ με σκοπό να κάνουμε απόβαση, ούτε ήρθαμε εδώ με σκοπό να παριστάνουμε σε εσάς τους Άγιους Βασίληδες. Ήρθαμε εδώ για να σφυρηλατήσουμε μια σχέση ισότιμης συνεργασίας, ήρθαμε εδώ για να υπερβούμε τα εμπόδια, ήρθαμε εδώ για να αδράξουμε ευκαιρίες, ευκαιρίες και για τις δύο πλευρές.
Και, πράγματι, οι συμφωνίες που υπογράψαμε σήμερα και οι δημιουργικές συζητήσεις που είχαμε έχουν ως στόχο να αδράξουμε τις ευκαιρίες από τη μία μεριά, αλλά και να υπερβούμε εμπόδια υπαρκτά από την άλλη. Σε ό,τι αφορά, λοιπόν, ζητήματα, τα οποία για χρόνια ταλαιπωρούσαν τον επιχειρηματικό κόσμο, σήμερα βάλαμε τα πράγματα σε μια σειρά για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρόνια σχεδόν.
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω από το θέμα των εμπορικών ονομασιών, σημάτων και επωνυμιών που ενδιαφέρει τις δύο χώρες και απασχολεί τους επιχειρηματίες μας. Σήμερα με τον πρωθυπουργό Ζάεφ συμφωνήσαμε να ενεργοποιήσουμε τη διάταξη του άρθρου 1 της Συμφωνίας των Πρεσπών που προβλέπει τη σύσταση, εντός του 2019, μιας διεθνούς ομάδας ειδικών, με εκπροσώπους από τα δύο κράτη, ώστε να διευθετήσουμε τα συγκεκριμένα ζητήματα, αυτά που δημιουργούν εδώ και πολλά χρόνια, αν θέλετε πολύ πολύ πριν την υπογραφή της Συμφωνίας, εδώ και τριάντα χρόνια ίσως και παραπάνω, δημιουργούν πολλές φορές σύγχυση σε επιχειρηματίες, αλλά και στο καταναλωτικό κοινό διεθνώς. Κι είμαστε αισιόδοξοι ότι έχοντας την πολιτική βούληση, την αλληλοκατανόηση και την αμοιβαία εμπιστοσύνη θα καταφέρουμε να βρούμε επιτέλους λύσεις.
Η πρόνοια αυτή της Συμφωνίας των Πρεσπών είναι ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι η εν λόγω ομάδα θα επιδιώξει να βρει λύσεις στα θέματα αυτά, στη βάση ενός ειλικρινούς, δομημένου και με καλή πίστη διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών, έχοντας, όμως, υπόψη τους υφιστάμενους διεθνείς και ενωσιακούς κανόνες για τη γεωγραφική προέλευση αγαθών και την καταχώρηση των σημάτων. Στο εξής, δεν θα έχουμε ένα τείχος ανάμεσα στις χώρες μας, αλλά μία γέφυρα, προωθώντας στο οικονομικό πεδίο και την ουσία του Άρθρου 14 της Συμφωνίας, που επιτάσσει την ενδυνάμωση της συνεργασίας στους τομείς της γεωργίας, της ενέργειας, του περιβάλλοντος, της βιομηχανίας, των υποδομών, αλλά και των επενδύσεων.
Επιτάσσει να ενθαρρύνουμε τις αμοιβαίες επενδύσεις και να υπερβούμε τα θεσμικά και τα γραφειοκρατικά εμπόδια και εις ό,τι αφορά τη μετακίνηση των πολιτών μας, αλλά και εις ό,τι αφορά τη μετακίνηση των εμπορικών αγαθών. Για τον σκοπό αυτό άλλωστε σήμερα συζητήσαμε για τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως αυτά τα οποία ήδη σχεδιάζουμε για επενδύσεις χρηματοδότησης επιχειρήσεων στα Βαλκάνια, εθνικά εργαλεία, αλλά και ευρωπαϊκά εργαλεία, όπως αυτά της EBRD και της Ευρωπαϊκής Αναπτυξιακής Τράπεζας, που είναι πρόθυμη να χρηματοδοτήσει συνέργειες και από τις δύο πλευρές. Επίσης, μια σειρά από εκκρεμή ζητήματα στον τομέα της ενέργειας σήμερα αποφασίσαμε να αντιμετωπιστούν χωρίς καθυστέρηση, όπως άλλωστε ορίζει η παράγραφος 3 του ίδιου άρθρου. Οι δε συνέργειες στους τομείς των υποδομών και των μεταφορών, από δω και στο εξής, θα είναι σαφείς και ορισμένες, καθορισμένες.
Με δύο λόγια, λοιπόν, χωρίς καθυστέρηση και κατ’ επιταγήν της Συμφωνίας, βρισκόμαστε εδώ για να προωθήσουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:
Πρώτον, την αποφυγή της διπλής φορολόγησης, η οποία αποτελούσε τροχοπέδη για τη μέχρι σήμερα εμπορική κίνηση.
Την τελωνειακή συνεργασία για τη διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών, οι οποίες βεβαίως με αυτόν τον τρόπο θα διευκολυνθούν και θα ενισχυθούν περαιτέρω.
Το πρωτόκολλο συνεργασίας, επίσης, προωθούμε μεταξύ του Enterprise Greece και του αντίστοιχου φορέα της Βόρειας Μακεδονίας, όπως και του μνημονίου μεταξύ των κεντρικών αγορών των δύο χωρών, που θα προωθήσουν επεκτάσεις επενδύσεων και πρόσθετη τόνωση στις κοινές εμπορικές σχέσεις.
Αποφασίσαμε, επίσης, να προωθήσουμε τον κομβικό ρόλο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης και τη διασύνδεση βεβαίως με το λιμάνι του Πειραιά, αλλά ιδιαίτερα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, για τη διέξοδο προς τις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης από την Ελλάδα μέσω της Βόρειας Μακεδονίας.
Επίσης, να προωθήσουμε τη σιδηροδρομική διασύνδεση Πειραιά – Θεσσαλονίκης – Σκοπίων – Βελιγραδίου, με ένα σύγχρονο και γρήγορο τρένο, που θα μεταφέρει εμπορεύματα, αλλά και πολίτες, ένα πολύ σημαντικό έργο για την περιοχή, το οποίο πολύ σύντομα θα υπογράψουμε και σε τριμερές επίπεδο, δηλαδή ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία.
Επίσης, να προωθήσουμε τον εκμοντερνισμό του ελέγχου συνόρων και τη δημιουργία περισσοτέρων διασυνοριακών σταθμών, αναφέρθηκε και ο Ζόραν σε αυτό. Ήδη μετά τη Συμφωνία άνοιξε σταθμός συνοριακός στην περιοχή των Πρεσπών, τώρα αποφασίσαμε να υπάρξει και ένας ακόμα στην περιοχή του Προμαχώνα.
Μια σειρά πρωτοβουλίες, επίσης, παροχής know how και διασυνδεσιμότητας στον τομέα του μέλλοντος που είναι η καινοτομία, οι νέες τεχνολογίες, που είναι η ψηφιακή πολιτική. Και, βεβαίως, όπως όλοι γνωρίζετε η περαιτέρω συνεργασία για τη διευκόλυνση των πτήσεων και των οδικών μεταφορών.
Φίλες και φίλοι, κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι η Βόρεια Μακεδονία είναι μία χώρα, η οποία κυρίως, με τη Συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και με μια σειρά δύσκολες μεταρρυθμίσεις που έχει προωθήσει το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ, μεταρρυθμίσεις που δείχνουν την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης αυτής να προχωρήσει στον ευρωπαϊκό δρόμο. Η Βόρεια Μακεδονία, λοιπόν, και με τη Συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και με τις αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες προωθεί είναι μία χώρα η οποία δείχνει στην Ευρώπη ότι είναι πρόθυμη και αποφασισμένη να βαδίσει στον δρόμο της ευρωπαϊκής προοπτικής. Επιδεικνύοντας πολιτικό θάρρος, επιδεικνύοντας αποφασιστικότητα, αποδεικνύοντας ότι ο δύσκολος δρόμος προς το μέλλον είναι ο δρόμος που πολλές φορές απαιτεί ρήξεις με στερεότυπα, αλλά είναι ένας δρόμος ο οποίος είναι δρόμος ευημερίας για τους λαούς, και, βεβαίως, για τους πολλούς, γιατί οι πολλοί μας ενδιαφέρουν, όχι κάποιες ελίτ, οι οποίες είχαν τη δυνατότητα να καρπώνονται στο παρελθόν και να αξιοποιούν αυτές τις αντιπαλότητες, αυτές τις αντιδικίες δίχως προοπτική.
Υπό αυτήν την έννοια, εγώ θα ήθελα για άλλη μία φορά να υπογραμμίσω ότι η Ελλάδα, σε αυτήν τη δύσκολη προσπάθεια της Βόρειας Μακεδονίας στον δρόμο προς την ευρωπαϊκή της προοπτική, θα σταθεί αρωγός και σύμμαχος. Και θέλω να πιστεύω ότι όλοι οι Ευρωπαίοι εταίροι θα συνειδητοποιήσουμε ότι μία χώρα, η οποία προσπαθεί και το δείχνει να ευθυγραμμιστεί με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, θα πρέπει να είναι μία χώρα η οποία θα πρέπει να ανταμειφθεί με το άνοιγμα της ενταξιακής προοπτικής στις κρίσιμες αποφάσεις που έχουν να ληφθούν τον επόμενο Ιούνιο.
Κλείνω, λοιπόν, -το καθυστερημένο χειροκρότημα οφείλεται στην καθυστέρηση της μετάφρασης, αλλά είχα την αίσθηση ότι μιλάμε πια την ίδια γλώσσα- με μία φράση του Αλμπέρ Καμύ που θα πρέπει όλοι να αναλογιστούμε. Έλεγε λοιπόν ότι «η πραγματική γενναιοδωρία προς το μέλλον έγκειται στο να δίνουμε όλες μας τις δυνάμεις στο παρόν».
Πιστεύω ότι αυτό κάνουμε σήμερα. Δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό στο παρόν, προκειμένου μαζί να οικοδομήσουμε το κοινό μας μέλλον.
Εμείς ως πολιτική ηγεσία, και εσείς ως εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου. Όλοι μαζί βάζουμε ένα μικρό, αλλά σημαντικό λιθαράκι για να μετατραπούν τα Βαλκάνια από πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης σε ατμομηχανή της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Αυτή, φίλες και φίλοι, πιστεύω ότι είναι η πραγματική, πατριωτική, αλλά και ιστορική μας ευθύνη. Και είμαι χαρούμενος που σήμερα αυτήν την ευθύνη την κάνουμε πράξη.
Σας ευχαριστώ θερμά.
